دو همسایۀ پرحاشیه؛ تأملی بر تنش‌ اخیر میان پاکستان و افغانستان

لذا در یادداشت حاضر، جنگ اخیر میان حکومت طالبان و پا،تان، در چارچوب فوق تحلیل و بررسی می‌شود.

خط مرزی دیورند

در قرن ۱۹ میلادی و به تبع بازی بزرگ (رقابت استعماری بریت،ا و روسیه در آسیا)، سیاست کشور بریت،ا همواره حفظ مهم‌ترین مستعمره‌اش ی،ی هندوستان و جلوگیری از دسترسی و نفوذ رقبای منطقه‌ای خود از جمله روسیه بود. به دنبال این سیاست، و به جهت ترسیم خطوط مرزی مشخص میان هندوستان و افغانستان و جلوگیری از نفوذ روسیه به سمت هند و دسترسی به آب‌های آزاد، با پیگیری‌های دیپلماتیک ،یسی به نام سر مارتیمر دیورند و رایزنی‌های وی با پادشاه وقت افغانستان – امیر عبدا،حمن خان-خطی مرزی میان هندوستان و افغانستان کشیده شد. این خط مرزی بدون در نظرگرفتن توپوگرافی منطقه و تبادلات فرهنگی میان مردمان پشتون‌ دو طرف مرز ترسیم شد و همین امر باعث شکل‌گیری اختلافات تا به امروز شده است.

لازم به ذکر است بعد از حکومت امیرعبدا،حمن‌خان، هیچ حکومتی از جمله طالبان که در ابتدای تأسیس رابطه‌ی‌ خوبی با پا،تان داشت، این مرز را به رسمیت نشناخت و اختلافات دائمی مرزی میان دو کشور، به حال خود باقی ماند.

اتحاد برای جهاد علیه شوروی

با ورود نیروهای اشغالگر شوروی به خاک افغانستان، مسلمانان برخی نقاط جهان به ویژه کشور پا،تان به کمک مردم افغانستان شتافتند و با حمایت‌های هدفمند ایالات متحده، به جهاد علیه شوروی پرداختند. در این میان، مولوی فضل‌ا،حمن رهبر حزب جمعیت‌العلمای اسلام، اقدام به تشکیل گروه‌هایی از میان مهاجرین افغان و جوانان پا،تان کرد که به دنبال آن، ضربه‌هایی سخت به کمونیست‌ها وارد آمد. تقریباً در دوران جنگ با شوروی و تمرکز دو کشور برای دفع خطر کمونیستم، روابط دو کشور من، بود و همکاری‌های خوبی صورت گرفت.

از ظهور طالبان تا واقعه‌ی ۱۱ سپتامبر

بعد از ،وج شوروی از افغانستان، احزاب جهادیِ شکل‌گرفته در دوران جهاد، بر سر اخذ قدرت به اختلافات عمیقی خوردند، ولی سرانجام برهان‌الدین رب، به تخت نشست. از آنجایی که برهان‌الدین رب، تاجیک‌تبار بود و روابط بهتری با حریف منطقه‌ای پا،تان ی،ی ایران داشت و گزینه مطلوب پا،تان نبود، و به خاطر اینکه ،ت پا،تان برای تجارت با آسیای مرکزی، نیاز به استقرار امنیت در خاک افغانستان داشت، لذا از تاسیس گروه طالبان حمایت کرد تا به زعم‌ خود، منافع‌اش را در افغانستان و از طریق آن تأمین کند.

لذا از زمان ظهور طالبان و تا قبل از وقوع حادثه‌ی ۱۱ سپتامبر، روابط حکومت طالبان و پا،تان نیز به طور کلی، مثبت ارزیابی می‌شد.

واقعه‌ ۱۱ سپتامبر

بعد از حادثه‌ی ۱۱ سپتامبر و اتهام به گروه القاعده، گروه طالبان نیز با پناه‌دادن به اسامه بن لادن به خاطر پایندی به اصل ننواتی پشتونوالی(،وم پناه‌دادن به بی‌پناه و مهمان) و عدم ارائه دلایل کافی از سوی آمریکا، توسط مجامع جه، و آمریکا محکوم شود و آمریکا علیه حکومت طالبان اعلام جنگ کرد. از آنجایی که کشور پا،تان در سیاست‌ خارجی خود معمولاً کشوری مستقل نیست و با اتکا به قدرتی برتر- در آن زمان آمریکا- کنشگری می‌کند، لذا با اعلام جنگ آمریکا علیه افغانستان، سیاست پا،تان در قبال افغانستان نیز چرخش پیدا کرد و روابط آن‌ها به سوی تیرگی رفت. اما همچنان نخبگان مذهبی حزب‌ جمعیت‌العلمای اسلام پا،تان از جمله مولوی فضل‌ا،حمن و مولوی سمیع‌الحق حامی طالبان باقی ماندند.

توافق‌نامه دوحه ۲۰۲۰

به دنبال فرسایشی‌شدن جنگ آمریکا در افغانستان و فشار افکار عمومی این کشور، ،ت بایدن تصمیم به ،وج از خاک افغانستان گرفت و مذاکراتی برای توافق‌ میان حکومت طالبان و ایالات متحده با میانجی‌گری کشور قطر صورت پذیرفت. با وجود آنکه مفاد این قراداد پنه، است، لکن اظهارات برخی مقامات هر دو کشور، بخشی از زوایای پنهان موضوع را روشن می‌کند و اختلافِ در تفسیر بخشی از ،مت‌های این قرارداد را نشان می‌دهد. برای مثال، مولوی عبدالکبیر معاون سیاسی رییس‌الوزاری طالبان اخیراً اذعان نمود که ایالات متحده، نوع نظام آینده افغانستان را در قرارداد شرط نکرده است و این موضوع تماماً به امارت اسلامی سپرده شده است. در مقابل زلمی خلیل‌زاد گفتگوی کننده ارشد آمریکا در توافقات دوحه، ادعا می‌کند که حکومت طالبان موظف به تعیین ،تی فراگیر با مشورت تمامی احزاب و نخبگان افغانستان بوده است.

همچنین در بخشی از قرارداد، ایالات متحده حکومت طالبان را متعهد کرده است که موجبات امنیت در افغانستان را تأمین کند و اجازه‌ی حضور و فعالیت گروه‌های تروریستی در خاک این کشور را ندهد. لذا از مطالب مذکور میتوان نتیجه گرفت که ،تمردان آمریکایی به خصوص شخص دونالد ترامپ با انتقاد از رویکرد ،ت بایدن در قبال افغانستان و متهم‌نمودن وی به عقب‌نشینی اشتباه، تقویت گروه‌های تروریستی نظیر داعش‌،اسان در نوار مرزی پا،تان و افغانستان به دنبال ناامن‌سازی منطقه است.

ناامنی و عدم ثبات در منطقه، تاثیری منفی بر وضعیت امنیتی و روند تجاری رقبای سنتی آمریکا ی،ی چین، روسیه و ایران می‌گذارد، حکومت سرپرست افغانستان را به عدم‌رعایت شروط توافق‌نامه دوحه و ناتو، در تامین امنیت متهم می‌کند و در نهایت بهانه‌ای برای مداخله مجدد در افغانستان، به دست مقامات آمریکا می‌افتد. همچنین می‌توان افزود که اهمیت کشور پا،تان برای ایالات‌ متحده در زمان حضور ارتش آمریکا در افغانستان بیشتر بود و با احیاء نفوذ آمریکا در منطقه، کشور پا،تان دوباره ارزش خود را در سیاست خارجی ایالات متحده به دست خواهد آورد.

در نهایت به نظر نگارنده سطور، یکی از مهم‌ترین ذی‌نفعان جنگ اخیر میان افغانستان و پا،تان و ملتهب‌شدن شرایط منطقه، ایالات متحده آمریکا و ،ت جدید دونالد ترامپ است.

درگیری‌ اخیر پا،تان و افغانستان

از آنجایی که تحولات و اتفافات را نمی‌توان تک‌علتی تحلیل کرد، بنابراین علاوه بر انتفاع آمریکا از جنگ میان دو کشور مذکور، مسائل و موضوعاتی حول این منازعات وجود دارد که به اهم ‌آن‌ها اشاره می‌شود.

عوامل تسریع‌دهنده و تشدیدکننده منازعات

بنابر گزارشات موثق، در مناطق مرزی میان دو کشور پا،تان و افغانستان ی،ی ولایات پکتیکا و پکتیا افغانستان و اغلب در ایالت خیبرپختونخوا پا،تان، نیروهای تکفیری-تروریستی متعددی وجود دارند. برای مثال، بخش زیادی از بدنه‌ی گروه داعش‌،اسان که مهم‌ترین و جدی‌ترین رقیب فعلی حکومت طالبان به شمار می‌آید، در ایالت خیبرپختونخوا حضور دارند و از آنطرف، شواهدی مبنی بر حضور اعضای تحریک طالبان پا،تان (TTP) در ولایات ج،ی افغانستان وجود دارد.

از حدود ۳ سال پیش ی،ی زمان روی‌کارآمدن مجدد طالبان و ابقای اختلافات قدیمی میان افغانستان و پا،تان، مقامات پا،تان از جمله شهباز شریف نخست‌وزیر این کشور، به صورت رسمی حکومت طالبان را متهم به حمایت و استفاده‌ ابزاری از گروه تی‌تی‌پی علیه کشور پا،تان و اخلال در امنیت آن کرده است. در مقابل، حکومت سرپرست افغانستان بارها پا،تان را متهم به پناه‌دادن به اعضای داعش‌،اسان و پشتیب، از گروه‌تروریستی مذکور کرده است. موضوعی که تا مدت‌ها منجر به وقوع جدال نیابتی و استفاده ابزاری از این دو گروه‌ تروریستی در جهت اه، و سیاست‌های افغانستان و پا،تان علیه یکدیگر شده است.

لذا بارها اخباری مبنی بر نابودی فرماندهان تی‌تی‌پی‌ در خاک افغانستان توسط ارتش پا،تان و حمله به دواعش‌ توسط استخبارات امارت اسلامی در خاک پا،تان، منتشر شده است.

ترور خلیل‌ا،حمن حق،، چهره‌ی متنفذ و مشهور طالبان

در ۲۱ آذرماه سال جاری، خلیل‌ا،حمن حق، وزیر امور مهاجرین و عودت‌کنندگان طالبان و بزرگ‌مرد خاندان حق،، توسط یکی از ،اصر داعش‌،اسان در مسجد و، کشور واقع در شهر کابل، ترور شد.

باتوجه سابقه‌ی اختلافات میان پا،تان و افغانستان، متهم بودن پا،تان به حمایت و بهره‌گیری از گروه داعش‌،اسان و تهدیدات برخی اکانت‌های وابسته به ارتش پا،تان قبل از وقوع حادثه، مقامات امارت اسلامی انگشت اتهام را سمت همسایه ج،ی نشانه گرفتند و صحنه‌گردان و عامل اصلی این حادثه را ارتش و ،ت پا،تان ،وان ،د. بنابراین این امر موجب افزایش کشمکش میان دو کشور شد و حکومت طالبان را به فکر انتقام و واکنش متقابل انداخت.

حمله‌ی هوایی پا،تان به ولایت پکتیکا افغانستان

در شامگاه ۴ دی‌ماه، جنگنده‌های نیروی هوایی پا،تان مناطقی از ولسوالی برمل در ولایت پکتیکا را مورد هدف قرار دادند که در پی‌ آن بیش از ۵۰ نظامی و غیرنظامی به قتل رسیدند. مقامات پا،تان علت این امر را نابودی مراکز تجمع نیروهای تی‌تی‌پی اعلام ،د و این حمله را حق مشروع خود برای پاسخ به تجاوزهای اخیر این گروه دانستند. در مقابل، سران حکومت و و، دفاع افغانستان این اتفاق را به شدت محکوم ،د و تأکید ،د که این حمله را بی‌پاسخ نخواهند گذاشت. آن‌ها همچنین اذعان ،د که ارتش پا،تان مناطق س،ت مهاجرین وزیرست، را مورد اصابت قرار داده که با اعلام یوناما (معاونت سازمان ملل در امور افغانستان) و سازمان یونیسف مبنی بر کشته‌شدن چندین زن و کودک، روایت مقامات حکومت طالبان قابل‌پذیرش‌تر است.

عملیات‌های ایذایی جبهه مقاومت ملی افغانستان

جبهه‌ی مقاومت ملی افغانستان که مدت‌ها به ،وان اپوزیسیون حکومت طالبان فعالیت‌های سیاسی و نظامی می‌کند، در ایام درگیری میان پا،تان و افغانستان و تمرکز مقامات امارت اسلامی به جنگ در نوار مرزی، از فرصت استفاده کرده و به قرارگاه و، داخله طالبان یورش بردند. در پی این اتفاق، ۱۰ فرمانده طالب کشته و تعدادی سرباز نیز زخمی شدند. خالد زدران سخنگوی فرماندهی پلیس کابل نیز این عملیات تأیید کرده است.

رویکرد متفاوت دستگاه دیپلماسی و ارتش پا،تان

نکته قابل‌توجه در اتفافات روزهای اخیر، مشاهده دو رویکرد کاملاً متفاوت از دیپلمات‌ها و نظامی‌های ارتش پا،تان بوده است. در حالی که بعد از ترور خلیل حق،، محمد صادق نماینده پا،تان در امور افغانستان سراسیمه به دنبال اطفای آتش تنش و جلوگیری از وقوع درگیری میان دو کشور بود، ارتش پا،تان با بی،ه‌های تند و محکم در مقابل طالبان قرار گرفت. تا جایی که احمد شریف چودری، سخنگوی ارتش پا،تان بعد از حمله‌ی شامگاه ۴ دی اعلام کرد که در تقابلات آتی، جان یک پا،ت، از کل افغانستان مهم‌تر است. این موضوع نشان‌دهنده‌ی ت،ر قدرت در پا،تان، اهمیت کمتر امر سیاسی و سیاستمداران در مقابل امر نظامی و نفوذ گسترده نیروهای ارتش پا،تان در عرصه سیاست ملی و خارجی این کشور است.

سخن آ،

در پایان باید اشاره کرد که بهترین راه برای حل تنش‌ها و اختلافات، مفاهمه و مذاکره است که در شرایط فعلی و نقض حاکمیت دو کشور توسط یکدیگر، کمی بعید به نظر می‌رسد. همچنین نیروهای طالبان نباید با نگاه به سابقه‌ جهاد افغان‌ها با شوروی و ،وج ذلیلانه آمریکایی‌ها از خاک افغانستان به خود مغرور شوند، چرا که پا،ت،‌ها متفاوت از آن‌ها هستند و با متخصات منطقه و روش جنگ متقابل علیه افغان‌ها، آشنایی بیشتری دارند.

* کارشناس مسائل بین الملل

ایرنا با افتخار میزبان یادداشت‌های اختصاصی صاحب‌نظران در حوزه‌های تخصصی خود خواهد بود. انتشار این یادداشت‌ها در ایرنا با هدف بیان دیدگاه‌ها و نقدهای کارشناسان بوده و به م،ای تائید کامل آن از سوی خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) نیست.